Pyłowe Księżyce Ziemi Kazimierza Kordylewskiego
Z końcem października 2018 roku w czasopiśmie Monthly Notices of the Royal Astronomical Society ukazały się ciekawe publikacje zespołu węgierskich naukowców. Judit Sliz-Balogh, Andras Barta i Gabor Horvath donoszą w nich o zaobserwowaniu księżyca pyłowego Ziemi. Inicjatorem poszukiwania pyłowych księżyców Ziemi był doc. Kazimierz Kordylewski z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Blazary obserwowane za Obłokami Magellana
Kwazary o płaskich widmach (ang. Flat-spectrum radio quasars, FSRQs) oraz lacertydy (ang. BL Lacertae objects, BL Lacs) są blazarami stanowiącymi klasę aktywnych galaktyk (active galactic nuclei, AGNs).
Całkowita energia tych obiektów jest zdominowana nietermiczną emisją pochodzącą z relatywistycznych dżetów produkowanych przez system dysk akrecyjny-supermasywna czarna dziura, najczęściej znajdujący się w centrach galaktyk eliptycznych. Oba typy blazarów rozróżniane są na podstawie ich widm optycznych. W widmach FSRQs widoczne są szerokie i silne linie emisyjne, zaś widma obiektów typu BL Lac wykazują słabe linie emisyjne lub nie zawierają ich wcale.
SBS B1646+499: czarna dziura z pogmatwaną przeszłością
Blazary stanowią szczególną klasę tak zwanych galaktyk aktywnych (ang. AGN – Active Galactic Nuclei). Są to egzotyczne obiekty, które produkują ogromne ilości energii.
W ich centrach znajdują się bardzo masywne czarne dziury otaczane przez dyski akrecyjne i torusy, emitujące przy tym skolimowane strugi promieniowania nazywane dżetami. Promieniowanie takich obiektów jest zdominowane właśnie przez relatywistycznie wzmocnioną, nietermiczną emisję dżetów obserwowanych pod niewielkim kątem względem obserwatora z Ziemi. W przypadku blazara SBS B1646+499 związana z ich produkcją faza aktywności galaktyki zaszła już co najmniej dwukrotnie.
Odkrycie okresowego sygnału radiowego blazara PKS 0219-164
Blazary należą do najjaśniejszych obiektów we Wszechświecie. W ich centrach znajdują się ogromne czarne dziury zasilane materiałem opadającym na nie z dysków akrecyjnych.
Dyski te mają rozmiary rzędu kilku parseków, otaczają czarne dziury i są zbudowane z przyciąganej przez nie materii. Blazary wyrzucają w kosmos najbardziej energetyczne dżety - strugi plazmy rozpędzonej do prędkości relatywistycznych, w tym przypadku skierowane niemal dokładnie w naszą stronę. Na mapach radiowych dżety wydają się rozciągać na duże odległości od centrum macierzystej galaktyki. W niektórych przypadkach wykazują tzw. prędkości nadświetlne, pozornie nawet 37 razy większe od prędkości światła w próżni. Blazary dzielą się na dwie grupy źródeł: FSRQ (kwazary radiowe o płaskich widmach) i obiekty BL Lacertae (Lacertydy). Obiekty FSQR mają większe moce i charakterystyczne linie emisyjne widoczne w całym kontinuum. Maksimum emisji synchrotronowej przypada na niskoczęstotliwościowe części widma. Lacertydy są słabsze, a w ich widmach jest niewiele linii emisyjnych. Ich promieniowanie synchrotronowe pochodzi z kolei z wysokoenergetycznej części widma elektromagnetycznego. Stanowią więc wyjątkową klasą obiektów o silnej emisji synchrotronowej (emisja w twardym promieniowaniu rentgenowskim i na energiach rzędu TeV). Jednak w porównaniu z dużo jaśniejszymi FSRQ blazary zdają się ściągać na siebie materię we względnie niskim tempie. Nie posiadają też silnych pól fotonowych w centrum.
TXS 0506+56: odkrycie źródła wysokoenergetycznych neutrin kosmicznych dzięki obserwacjom promieniowania gamma
Dwudziestego drugiego września zeszłego roku obserwatorium IceCube wykryło wysokoenergetyczne neutrino (jest to słabo oddziaływująca cząstka elementarna), którego pochodzenie było prawdopodobnie kosmiczne. Wykrycie pojedynczego neutrina nie daje możliwości zidentyfikowania jego źródła ze względu na niedostateczną kątową dokładność takich obserwacji. Dlatego szybko po jego wykryciu rozpoczęły się obserwacje podejrzanego obszaru nieba za pomocą teleskopów astronomicznych rejestrujących różne zakresy promieniowania.
Pierwsza długookresowa analiza spektralna OJ 287 w pełnym zakresie częstotliwości
OJ 287 to lacertyda (obiekt BL Lacertae) oddalona od Ziemi o 3,5 miliarda lat świetlnych, położona w granicach gwiazdozbioru Raka. Emituje quasi-okresowe rozbłyski w dziedzinie optycznej, których pojawianie się możemy prześledzić do około 120 lat wstecz. Pierwsze z nich są bowiem widoczne już na fotograficznych kliszach astronomicznych z 1896 roku.
Optyczna krzywa zmian blasku obiektu wykazuje dodatkowo periodyczne oscylacje charakteryzowane przez dwa maksima jasności, które powtarzają się z okresem około 12 lat. Są interpretowane jako oznaka obecności w centrum tej galaktyki układu dwóch obiegających się wzajemnie, supermasywnych czarnych dziur o silnie zróżnicowanych masach (1010 i 106 mas Słońca). Zmienność związana z podwójnymi rozbłyskami uważana jest za wynik procesu, w którym mniejsza z czarnych dziur przebija się co 12 lat przez dysk akrecyjny większej z nich. Międzynarodowy zespół astronomów kierowany przez dr Arti Goyal z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego przeprowadził pierwszą długookresową analizę zmienności OJ 287 w pełnym zakresie widma elektromagnetycznego wykorzystując w tym celu również dane pochodzące z satelity Kepler. Otrzymano zmienne widmo mocy obiektu bez długich przerw czasowych. Wyniki tych badań ukażą się niebawem w The Astronomical Journal.
Najdokładniejsze pomiary międzygwiazdowej planetoidy ‘Oumuamua ujawniają jej burzliwą przeszłość i weryfikują wcześniejsze doniesienia
‘Oumuamua to pierwsze znane nauce ciało kosmiczne, które dotarło do Układu Słonecznego z przestrzeni międzygwiazdowej, gdzie trafiło wyrzucone ze swojego macierzystego układu planetarnego. Wykorzystując ogromny Teleskop Gemini North na Hawajach zespół naukowców pod kierunkiem astronomów z Uniwersytetu Jagiellońskiego przeprowadził najdokładniejsze badania obiektu, które ujawniły m.in. jego „koziołkowanie” wskazujące na kolizję w odległej przeszłości oraz pozwoliły zweryfikować i uściślić szereg wcześniejszych doniesień. Wyniki badań ukazały się w najnowszym numerze miesięcznika Nature Astronomy.
