Zakład Astronomii Gwiazdowej i Pozagalaktycznej

Kierunki badań:

•     galaktyki
•     gwiazdy zmienne
•     komety

Współpraca naukowa:

•     Obserwatorium Akademii Pedagogicznej na Suhorze
•     Południowoafrykańskie Obserwatorium Astronomiczne
•     Narodowe Radiowe Obserwatorium Astronomiczne (USA)
•     Narodowe Centrum Radioastronomii (Indie)

Pogoda w OA

Zakład Astronomii Gwiazdowej i Pozagalaktycznej

Zakład ten należy do najwcześniej utworzonych w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Składa się z niewielkich grup badaczy i osób, których działalność skupia się na szerokim zakresie tematów dotyczących, poczynając od otoczenia Ziemi, a na najdalszych zakątkach Wszechświata kończąc, Układu Słonecznego, pozasłonecznych systemów planetarnych, gwiazd, materii międzygwiezdnej, struktury Galaktyki, obiektów pozagalaktycznych, takich jak galaktyki i ich gromady, kwazary i materia międzygalaktyczna. Pracownicy zakładu ściśle współpracują ze studentami i doktorantami będąc promotorami ich prac magisterskich i dysertacji doktorskich.

Najbardziej liczną i aktywną sekcją zakładu jest zespół zajmujący się problematyką gwiazd zmiennych, a prowadzony przez prof. Stanisława Zołę. Badania tych obiektów, a zwłaszcza gwiazd zaćmieniowych, zainicjowane w Krakowie na początku XX stulecia, stały się z upływem lat, polską specjalnością szeroko znaną i docenianą przez międzynarodowy świat nauki. Zaczynając od wyznaczania momentów minimów jasności metodami fotometrycznymi, poprzez analizę diagramów O-C, rozwinęły się one w bardzo dogłębną i wyrafinowaną analizę modelową korzystającą jednocześnie z wielobarwnych krzywych jasności i krzywych prędkości radialnych. Działalność grupy służy badaniu natury przeciętnych gwiazd podwójnych, jak również systemów z dyskami akrecyjnymi i przepływami masy pomiędzy składnikami. Całkowicie nowym przedmiotem zainteresowania stały się gwiazdy zmienne kataklizmiczne, pulsujące białe karły, a nawet podwójne masywne czarne dziury. Członkowie tej grupy prowadzą fotometrię gwiazdową używając odnowionego niedawno teleskopu 0.5m Obserwatorium Fort Skała Uniwersytetu Jagiellońskiego, jak również obserwacje fotometryczne i spektroskopowe w ośrodkach zagranicznych. Najnowszą inicjatywą na tym polu jest włączenie się w działalność Whole Earth Telescope (WET) obejmującą szybką fotometrię gwiazd pulsujących.

Inna grupa zakładu łączy ludzi zainteresowanych obiektami pozagalaktycznymi, takimi jak galaktyki, radioźródła, kwazary i aktywne jądra galaktyk (active galactic nuclei - AGN). Wykorzystując obrazy i widma uzyskane w zakresie optycznym i na falach radiowych, jak również monitorując pola magnetyczne badają oni strukturę, ewolucję dynamiczną i genezę tych obiektów oraz otaczającej je i oddziałującej z nimi materii pozagalaktycznej. Najbardziej ambitnym projektem realizowanym przez ten zespół jest projekt dotyczący radioźródeł mających ogromne rozmiary liniowe (większe niż 1 Mpc). Dzięki obserwacjom i studiom teoretycznym wyznaczane są parametry fizyczne gigantycznych radiożródeł. Trwają też poszukiwania jeszcze nie odkrytych obiektów tej klasy na drodze obserwacji optycznych i radiowych wybranych kandydatów. Jednym z ostatecznych celów jest przygotowywanie jednorodnego katalogu wszystkich znanych olbrzymich radiożródeł.

Sekcja, której praca dotyczy najbardziej nieprzetworzonych ewolucyjnie obiektów Układu Planetarnego, komet, jest prawdopodobnie najmniejszą w ramach zakładu. Stanowi ją jeden pracownik za to często wspierany przez studentów i współpracujący z innymi członkami zakładu oraz naukowcami z innych ośrodków. Projekty naukowe dotyczą szeroko- i wąsko-pasmowej fotometrii, obrazowania i spektroskopii, jak również obserwacji radiowych komet okresowych i fizycznie nowych. Studia teoretyczne i analiza modelowa pozwalają na badanie takich zagadnień, jak zachowanie się jąder komet, ich rotacja, produkcja pyłu i gazu oraz dynamika i skład komy i warkocza. Ostatecznym celem badań komet jest wyjaśnienie fizyki mgławicy protoplanetarnej i różnych rejonów Układu Słonecznego, w których komety powstawały i przebywały przed osiągnięciem dzisiejszych orbit. Dodatkowo, od czasu do czasu powstają opracowania dotyczące analizy obrazów astronomicznych będące rezultatem optymalizacji procesu redukcji danych.